W dniu 3 kwietnia 2025 r. miało miejsce wyjątkowe wydarzenie naukowe. W ramach szóstej konferencji Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego ”Przeszłość ma przyszłość!/ The Past Has a Future!”odbyła się całodzienna sesja „Archeologia podwodna. Nurkowanie naukowe – historia, potencjał i perspektywy”. Spotkanie przyciągnęło bardzo liczne grono zainteresowanych badaniami podwodnymi, nie tylko archeologów, ale również przedstawicieli innych dyscyplin nauki, w tym przewodniczącego Komisji Działalności Podwodnej ZG PTTK (CMAS) oraz członków Podkomisji Naukowej KDP (czynnie!).
Uczestnicy zapoznali się z najnowszymi wynikami badań archeologicznych w Polsce i na świecie (rumuńska Dobrudża, Zatoka Greifswaldzka, a nawet Rapa Nui czy Jamajka). Usłyszeć można było o zaskakujących, nowych odkryciach w jeziorze Lednica (Mateusz Popek i Andrzej Pydyn z UMK w Toruniu), związanych z wczesnośredniowieczną fortyfikacją pierwszych Piastów na Ostrowie Lednickim. Prezentowano także (Bartosz Kontny, Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego) plon badań ofiarnego miejsca z bronią celtycką na Jeziorze Jezuickim, znanych już Czytelnikom tej podstrony (https://cmas.pl/podkomisjakola/celtowie-w-polsce-srodkowej-czyli-nieoczekiwane-odkrycie-w-polskim-jeziorze/). Badacze z Narodowego Muzeum Morskiego (Krzysztof Kurzyk, Janusz Różycki, Paweł Litwinienko) przedstawili prace porządkowe i plany przekształcenia Podwodnego Magazynu Wraków na Zatoce Gdańskiej w Podwodny Park Archeologiczny, a także perspektywy na udostępnienie go zwiedzającym nurkom. Tematykę bałtycką reprezentowali ponadto Michał Grabowski (Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego) i Jens Auer (Landesamt für Denkmalpflege Mecklenburg-Vorpommern), którzy zbadali barierę na wodach Zatoki Greifswaldzkiej, złożoną z intencjonalnie zatopionych w 1715 roku wraków, a także Robert Domżał (Muzeum Stutthof w Sztutowie), który przedstawił archeologiczne ślady morskich ewakuacji końca II wojny światowej na Mierzei Wiślanej. W powyższych badaniach w imponujący sposób wykorzystano nowoczesne metody dokumentacji i wizualizacji wraków. Możliwości zastosowania metod geofizycznych i geologicznych w archeologii ukazał natomiast Leszek Łęczyński (Wydział Oceanografii i Geografii Uniwersytetu Gdańskiego).
Daleko poza obszar Europy sięgnęła Karina Kowalska (Podkomisja Naukowa KDP CMAS). Z wielką pasją i znawstwem omówiła ona historię i badania słynnego Portu Royal na Jamajce, który w 1698 r. pochłonęła fala tsunami. Natomiast Maciej Sobczyk (Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego), który – pełna egzotyka – pokazał wyniki swoich badań nadbrzeżnych struktur na Rapa Nui. A przecież były jeszcze bardzo ciekawe referaty: Karoliny Trusz (Instytut Archeologii i Etnologii PAN) i Martina Lemke (Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego) na temat podwodnych badań nad antykiem w północnej Dobrudży, oraz Przemysława Adriana Trześniowskiego, kreślącego perspektywy udział nurków jaskiniowych w jaskiniowej archeologii podwodnej (ze szczególnym uwzględnieniem cenot Jukatanu i znalezisk paleofauny oraz najstarszych szczątków ludzi zasiedlających Amerykę).
Typowo archeologiczne opracowania uzupełniały zagadnienia natury prawnej. I tak Magdalena Nowakowska (Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego) zrekapitulowała jedenaście lat działalności Instytutu/Wydziału Archeologii UW w UNESCO Unitwin Network for Underwater Archaeology, Piotr Bałazy (Instytut Oceanologii PAN) omówił starania Polskiego Komitetu Nurkowania Naukowego dotyczące wprowadzenia w Polsce regulacji prawnych w zakresie nurkowania naukowego, zaś Andrzej Górnicki – aspekty dydaktyczne odnośnie do tego rodzaju nurkowania.
Na okrasę Michał Gmerek, reprezentujący ASAP – Akademickie Stowarzyszenie Archeologii Podwodnej, uświadomił uczestnikom, jak ważne i owocne może być zaangażowanie pasjonatów bez pełnego wykształcenia archeologicznego (członkowie ASAP są absolwentami trzysemestralnych studiów podyplomowych „Archeologia podwodna” na Wydziale Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego).
Całość wieńczyła prezentacja trzeciego tomu „Archaeology: Just Add Water”, pod redakcją Bartosza Kontnego, Małgorzaty Mileszczyk i Magdaleny Nowakowskiej, typ razem wydana w prestiżowym wydawnictwie belgijskim BREPOLS (dostępna w formule open access: https://www.brepols.net/products/IS-9782503612188-1 ).
Oprócz prezentacji wyników badań, nadrzędnym celem konferencji była integracja środowiska archeologów podwodnych, płetwonurków i przedstawicieli innych dyscyplin nauki. Czy się powiodło? Naturalnie – spotkanie w Muzeum Nurkowania, wypełnione wspomnieniami, dyskusjami na temat odkryć, ale przede wszystkim snuciem planów badawczych – dowiodło tego jednoznacznie! Oby kolejne spotkanie odbyło się jak najszybciej i oby wzięła w nim udział jak największa liczba płetwonurków. Na razie w imieniu prof. Macieja Gąbki (Wydział Biologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) i Podkomisji Naukowej KDP CMAS zaprosić możemy na obóz nurkowo-naukowy, który odbędzie się na Jeziorze Budzisławskim w dniach 25–31 sierpnia b.r. To wydarzenie, wraz z planowanymi atrakcjami, opiszemy już niebawem. Bądźcie czujni!
Tekst: Bartosz Kontny